In de Runstoof, de kwartaalperiodiek van heemkundekring Carel de Roy, lezen we dat Alphense bewoners in 1625 toestemming vroegen en kregen om een kerkhof op de hei te stichten. De pest heerste toen in Alphen en omgeving.
Het artikel in deze zomereditie van de Runstoof is het vierde artikel in een rij, waarbij steeds wordt gekeken naar de oorspronkelijke bronnen van 400 jaar geleden. Er is uit die tijd best veel bewaard gebleven in de archieven: dorpsrekeningen, transacties van bezittingen, belastingen en begraafboeken! In veel andere dorpen zijn er geen begraafboeken uit die tijd. Maar in Alphen wel vanaf 1615.
Zijn er in 1623 nog zo’n 15 begrafenissen, in 1624 zijn er dat al meer dan 50, in 1625 al zo’n 70 en in 1626 meer dan 100. Dan is de pestgolf voorbij en het aantal begrafenissen zakt weer naar rond de 15 per jaar. Zo’n 25% van de toenmalige bevolking overleven deze pestgolf niet: mannen, vrouwen en kinderen. Komen je grootouders uit deze streek, dan waren er onder je voorouders ongetwijfeld slachtoffers of hebben ze een naaste verloren. Niet vreemd dat met deze aantallen doden het lokale bestuur zocht naar een nieuwe begraafplaats. De begraafplaats was beperkt in en rond de kerk (en dat was ook weer de begraafplaats na 1626 tot ver in de 20e eeuw).
Het Alphens dorpsbestuur blijkt in 1625 toestemming te hebben gevraagd aan de lokale heer (van het land van Breda) voor het maken van het nieuwe kerkhof op de hei. De heer was, vanaf het overlijden van Maurits van Oranje Nassau op 23 april 1625, zijn broer Frederik Hendrik van Oranje Nassau, die gelegerd was in Waalwijk. Hij probeerde de val van Breda (aan Spinola) te voorkomen, maar op 5 juni moesten aan hem de sleutels worden overhandigd. Prachtig afgebeeld door Velázquez op een schilderij dat hangt in het Prado in Madrid. De pest was ongetwijfeld meegebracht door de soldaten en hun aanhang uit een van beide kampen. De lokale bevolking kon zich niet isoleren, maar moesten goederen en diensten leveren aan beide kampen. Een belangrijke toeleveringsroute ging door Alphen naar Breda.
Dielis van Lier uit Alphen bracht in Waalwijk maar liefst vijf dagen door om die toestemming te krijgen van Prins Frederik voor het maken van een nieuw kerkhof op de hei. Ofwel afgelopen mei precies vierhonderd jaar geleden. In de dorpsrekeningen wordt de voorouder van familie Vaarten genoemd die samen met zijn zoon werk aan het nieuwe kerkhof verricht en daarvoor zijn rekening indient. Laureijs Mathijszoon maakt het kruis. Bij de dekenale visitatie van de parochie in 1628 bleek het kerkhof op de hei al niet meer in gebruik en werd zelfs al verwaarloosd. Pastoor Binck ging eeuwen later in 1934 op zoek naar het kerkhof op de hei. Hij vond kaartmateriaal en ging op zoek met zijn helpers. Bij opgravingen kwam men een skelet tegen en dus werd daar vlakbij een monument opgericht. Dat monument is in 1987 verplaatst naar de huidige locatie op de Boslust. Een herinnering aan een zware tijd die onze voorouders hebben meegemaakt.
Meer informatie en bronvermeldingen zijn te vinden in het artikel in deze zomereditie van de Runstoof en in de artikels in de vorige en volgende edities. De oplage is 600 stuks, want alle leden van de heemkundekring krijgen een exemplaar van de Runstoof. Losse exemplaren zijn ook te koop voor niet leden via onze webshop of in het Oudheidkundig Streekmuseum aan de Baarleseweg. Meer informatie ook te vinden op de website. Bijvoorbeeld onder geschiedenis hoofdstukje ’pest en oorlog’ of onder bezienswaardigheden zoals: www.alphenserfgoed.nl/pestkerkhof